آداب تلاوت قرآن
1. طهارت و با وضو بودن.
قاري قرآن هنگام تلاوت سزاوار است كه با وضو باشد، چون هر قدر پاكي و قداست بيشتر شود، درك انسان از مفاهيم قرآن و محتواي آن افزون خواهد شد.
قال ابوالحسن عليه السلام:
المصحف لاتمسّه علي غير طهر ولا تجنباً ولا تمسّ خطّه ولا تعلّقه، انّ الله تعالي يقول: -لا يمسّه الاّ المطهّرون-
/پاورقي 1. واقعه- 79./
/پاورقي 2. وسائل الشيعه، ج1، ص 270، ح 5./
قرآن را بدون وضو و در حال جنابت دست نزن و دست بر خط آن در اين حال مگذار و آن را حمائل نكن! چرا كه خداوند متعال فرموده: جز پاكان قرآن را مس نمي‌ كنند.
حضرت علي عليه السلام در خطبه همام، پرهيزگاران را چنين مي ‌ستايد:
امّا اللّيل فصافّون اقدامهم تالين لاجزا القرآن يرتّلونه ترتيلا، يحزّنون به انفسهم و يستثيرون به دوا دائهم، فاذا مرّوا بآيه فيها تشويق ركنوا اليها طمعا و تطّلعت نفوسهم اليها شوقا و ظنّوا انّها نصب اعينهم و اذا مرّوا بآيه فيها تخويف اصغوا اليها مسامع قلوبهم وظنّوا انّ زفير جهنّم و شهيقها في اصول آذانهم ...
و اما شب هنگام! راست بر پايند و قرآن را جز جز با تأمل و درنگ بر زبان دارند و با خواندن آن اندوه بارند و در آن خواندن، داروي درد خويش را به دست مي‌آورند و اگر به آيه‌اي گذشتند كه تشويقي در آن است به طمع بيارمند و جانهايشان چنان از شوق برآيد كه گويي ديده‌هايشان بدان نگران است و اگر آيه ‌اي را خواندند كه در آن بيم دادني است، گوش دل‌هاي خويش بدان نهند،‌ آن سان كه پنداري بانگ برآمدن و فرو شدن آتش دوزخ را مي ‌شنوند.
/پاورقي 3. نهج البلاغه، ترجمه دكتر سيد جعفر شهيدي، خطبه 193، ص 225./

2. استعاذه.
يكي از آداب تلاوت قرآن اين است كه هنگام شروع تلاوت بايد گفت:
اعوذ بالله من الشّيطان الرجيم
اين دستوري است كه خود قرآن كريم آن را فرمان داده است؛
فإذا قرأت القرآن فاستعذ بالله من الشيطان الرجيم
/پاورقي 4. نحل- 98./
- چون خواستي قرائت قرآن كني پس پناه ببر از شيطان رانده شده.-
از امام صادق عليه السلام روايت است:
اغلقوا أبواب المعصيه بالإستعاذه و افتحوا ابواب الطّاعه بالتّسميه
- درب‌هاي گناه را با (استعاذه) يعني گفتن اعوذ بالله من الشيطان الرجيم ببنديد و درب‌هاي اطاعت را با بسمله يعني گفتن بسم الله الرحمن الرحيم بگشائيد.-
/پاورقي 5. بحار الانوار، ج 92، ص 316./

3. ترتيل.
يكي ديگر از آداب تلاوت است، كه در قرآن به آن اشاره شده است:
ورتّل القرآن ترتيلاً
- و ترتيل كن قرآن را ترتيل كردني-
/پاورقي 6. مزمل- 4./
از امام صادق عليه السلام درباره آيه ترتيل پرسيدند، فرمود: امير المؤمنين فرموده است: يعني قرآن را خوب بيان كن و همانند شعرا آن را به شتاب نخوان و مانند ريگ آن را پراكنده نساز!
/پاورقي 7. اصول كافي، ج 2، ص 418./
و در بياني ديگر از امام علي عليه السلام آمده است:
انّ القرآن لايقرأ هذرمه ولكن يرتّل ترتيلا
همانا قرآن نبايد با شتاب خوانده شود، بلكه بايد آرام و با تأني تلاوت شود.
/پاورقي 8. اصول كافي، ج 2، ص 618./
4. تزئين تلاوت با صداي نيكو.
قرآن وقتي با صداي خوش خوانده شود، در دل انسان بيم و حزن و فروتني راه مي‌ يابد، قال رسول الله:
زيّنوا القرآن بأصواتكم
/پاورقي 9. سنن بيهقي، ج 10، ص 229./
- قرآن را با آواي خود زينت دهيد-
امام صادق عليه السلام از نبي اكرم نقل كرده است كه:
لكلّ شي حليه و حليه القرآن الصّوت الحسن
/پاورقي 10. المحجه البيضا، ج 2، ص 232./
- هر چيزي زينتي دارد و صداي خوش زينت قرآن است-
عده ‌اي در حضور امام علي بن موسي الرضا عليه السلام سخن از صداي خوب به ميان آوردند، امام فرمود: علي بن حسين عليه السلام قرآن مي‌ خواند و گاه اتفاق مي ‌افتاد، كه عابري از زيبايي صداي او بي‌هوش مي‌ شد.
كان علي بن الحسين عليه السلام احسن الناس صوتاً بالقرآن و كان السّاقون يمرون فيقفون ببابه يستمعون قراته و كان ابو جعفر احسن الناس صوتاً.
/پاورقي 11. المحجه البيضا، ج 2، ص 232./
- علي بن الحسين عليه السلام در خواندن قرآن خوش صداترين مردم بوده آب آورها وقتي كه به در خانه امام مي ‌رسيدند، مي ‌ايستادند، تا صداي امام را بشنوند، امام باقر عليه السلام نيز صداي خوش‌ تر از ديگران داشت.-

5. نگاه به صفحه قرآن.
پيامبر اكرم صلي الله عليه و آله و سلم در اين باره مي ‌فرمايد:
افضل عباده أمّتي تلاوه القرآن نظراً
/پاورقي 12. المحجه البيضا، ج 1، ص 231./
- از رو خواندن قرآن برترين عبادت امت من است.-
در روايت ديگري نيز مي ‌فرمايد:
ليس شي اشدّ علي الشّيطان من القرائه في المصحف نظراً-13-
/پاورقي 13. ثواب الاعمال و عقاب الاعمال، ص 218./
- هيچ چيزي براي شيطان سخت‌تر از قرائت قرآن از روي آن نيست.-
6. احترام گذاشتن به قرآن و برگه‌هاي آن واجب و لازم است.
7. سجود هنگام تلاوت و يا استماع آيات سجده.
8. خوشبو كردن و نظافت دهان با مسواك.
پيامبر اسلام صلي الله عليه و آله و سلم مي‌ فرمايد:
نظّفوا طريق القرآن قيل: يا رسول الله و ما طريق القرآن؟ قال: افواهكم قيل: بماذا؟ قال بالسّواك.
- راه قرآن را پاكيزه نمائيد! گفتند: اي رسول خدا صلي الله عليه و آله و سلم راه قرآن چيست؟ فرمود: دهانتان! گفتند: چگونه آن را پاكيزه كنيم؟ فرمود: به وسيله مسواك زدن.-
9. رو به قبله نشستن و پاها را جمع كردن و تكيه نكردن به احترام قرآن.
10. تلاوت با حزن:
امام صادق عليه السلام مي ‌فرمايد:
انّ القرآن نزل بالحزن فاقرؤه بالحزن
/پاورقي 14. اصول كافي، ج 2، ص 432./
- قرآن با اندوه نازل گرديده، پس آن را با صداي حزين قرائت كنيد.-
11. حضور قلب و توجه به قرآن و معاني آن.
يعني ياد خدا و عظمت و بزرگي او را در ذهن خود تقويت كنيم.
12. تفكر و تدبر در آيات الهي
افلا يتدبّرون القرآن ام علي قلوب اقفالها
/پاورقي 15. محمد/47./
- چرا در قرآن تدبر نمي‌ كنند و يا اينكه بر دلهايشان قفل‌ها زده شده است؟-
13. صلوات بر پيامبر صلي الله عليه و آله و سلم و دعا كردن قبل از تلاوت قرآن، به ويژه دعاهايي كه از معصومين عليهم السلام رسيده است.
14. تلاوت قرآن همراه با ترجمه و معاني آيات.
15. استمرار قرائت قرآن در هر روز و تلاش بر عمل به آيات آن.
16. سكوت هنگام استماع آيات.
و اذا قري القرآن فاستمعوا له و أنصتوا لعلّكم ترحمون
/پاورقي 16. اعراف/204./
- و هرگاه قرآن خوانده شود، به آن گوش دهيد و ساكت شويد تا بشنويد، باشد كه مورد رحمت قرار گيريد.-
17. قرار دادن قرآن در جايي بلندتر از زمين (مانند رحل).
18. قرائت قرآن با كمال ادب و تواضع.
سزاوار است قاري هنگام تلاوت قرآن خود را در محضر خداوند بداند و از خنديدن و شوخي كردن و حتي حرف زدن با ديگران تا پايان قرائت بپرهيزد.
19. تلاوت قرآن در مكان‌هاي شايسته (مانند خانه، مسجد و حرم) و پرهيز از جاهاي نامناسب (مانند محل رفت و آمد مردم).
20. قرائت قرآن با لحن و لهجه عربي.
21. تميز و پاكيزه نگه داشتن قرآن و قرار دادن آن در جلد و جاي مناسب.
22. شرك موانع فهم قرآن.
قاري قرآن بايد در رفع موانع و حجب شيطاني بكوشد.

مهمترين حجاب‌هاي فهم چهارتا مي ‌باشد.
الف: برخي از قاريان تمام تلاش خويش را صرف تلفظ صحيح كلمات قرآن مي ‌كنند، تا مبادا حرفي را از مخرج نادرست، ادا كنند، در چنين وضعيتي ديگر براي توجه به معاني، مجالي باقي نمي‌ ماند، شكّي نيست كه چنين تلاشي از وسوسه‌هاي شيطان است كه مردم را از درك معاني كلام الهي باز دارد.
ب: اينكه تلاوت كننده در مسائل، مقلّد نظريه‌اي باشد كه به تقليد آن را ياد گرفته و نسبت به آن جمود و تعصب داشته باشد،‌ اين چنين اعتقاد و تعصب مانع از ارتقا است.
ج: اين كه قاري بر گناهي اصرار ورزد و يا متكبر و به طور كلي اسير هواي نفس باشد، اين گناهان سبب تاريكي دل مي‌ گردد و مانند غبار بر آيينه قلب نشسته، از تجلي حق جلوگيري مي‌ كند و اين بزرگ ‌ترين حجاب دل است.
د: اينكه تفسير ظاهري آيه را بخواند و بپذيرد كه كلمات قرآن در معاني خود منحصر به هماني است كه از ابن عباس و مجاهد و امثال آنها نقل شده و بقيه تفسير به رأي است و اين خود از حجاب‌هاي بزرگ فهم قرآن است.

23. تخصيص
يعني اينكه تلاوت كننده در نظر بگيرد كه مقصود از هر خطاب قرآن خود اوست، پس اگر نهي يا امري را در قرآن مي‌ خواند يا وعده و وعيدي را مي‌شنود، خود را مخاطب بداند و اگر داستان‌هاي انبيا و اقوام گذشته را قرائت كند آنها را به منزله داستان‌هاي افسانه ‌اي تلقي نكند، بلكه بداند كه مقصود از آنها عبرت است، در قرآن مي‌ خوانيم:
و لقد يسّرنا القرآن للّذكر فهل من مدّكرٍ
/پاورقي 17. قمر/22./
يعني ما قرآن را براي پند گرفتن آسان ساختيم، پس آيا پند گيرنده‌اي هست؟

24. تأثير پذيري
قاري قرآن بايد از آيات گوناگون كلام الهي متأثر شود و به حسب مضمون هر آيه حالت حزن و اندوه و يا نشاط و شادي برايش حاصل گردد چنانكه پيامبر اكرم صلي الله عليه و آله و سلم خود از آيات الهي متأثر بود.
به بيان ديگر: هرگاه به آيات مربوط به بهشت مي ‌رسد، خوشحال شود و رفتن به بهشت را از خداوند بخواهد و هرگاه به آيات مربوط به جهنم مي ‌رسد، ناراحت و محزون گردد و به خدا پناه ببرد.

25. ترقي
يعني اينكه قاري در حين تلاوت قرآن چندان اوج بگيرد و احساس تقرب به درگاه باري تعالي كند تا به آنجا برسد، كه آيات را از صاحب وحي بشنود.
فرق است بين كسي كه تماشاگر سخن گفتن دو كس است، با كسي كه مخاطب گوينده است، مشاركت ما در تلاوت قرآن، ابتدا، مشاركتي تماشاگرانه است، يعني بازيگران صحنه، ديگران ‌اند و ما به تماشا دعوت شده‌ ايم، اين نحوه از مشاركت مي ‌تواند ارتقا يابد و به مشاركتي بازيگرانه تبديل شود، يعني به جايي برسد كه ما احساس كنيم، مخاطب مستقيم كلام خداوند هستيم و اينجاست كه بهره‌اي ديگر مي‌بريم و لذتي ديگر از مرتبه‌ اي والاتر!

26. گفتن -صدق الله العلي العظيم- (خداي بلند مرتبه بزرگ راست گفته است) در آخر تلاوت.
27. قرائت دعاهاي رسيده از پيشوايان معصوم پس از پايان تلاوت.
/پاورقي 18. امير المؤمنين موقع ختم قرآن مي ‌فرمود: اللهم اشرح بالقرآن صدري و استعمل بالقرآن بدني و نوّر بالقرآن بصري و اطلق بالقرآن لساني و اعني عليه ما ابقيتني فانه لا حول ولا قوه‌ الا بك: بار خدايا! سينه‌ام را به وسيله قرآن گشاده ‌دار و بدنم را به دستور قرآن كارگير، و ديده‌ام را به قرآن نور بخش و زبانم را به قرآن روان گردان و تا مرا در اين دنيا باقي نگه مي ‌داري به وسيله قرآن يا ريم كن زيرا هيچ نيرو و تواني نيست مگر به كمك تو. (بحارالانوار، ج89، ص209)./