درس چهاردهم: نمونه برنامه عملي براي حفظ و مرور
آنچه تا كنون گفتيم بيان نكاتي كلي و اساسي براي علاقمندان به حفظ قرآن كريم بود. بجاست كه پيش از پايان دادن به بحث، يك برنامه عملي ساده را نيز براي اين كار پيشنهاد كنيم. البته تأكيد مي‌ كنيم كه هدف ما صرفاً بيان يك نمونه كوچك است تا راهنمايي براي عزيزان علاقمند به حفظ قرآن باشد و آنان را در برنامه‌ ريزي هرچه بهتر و دقيقتر براي اين كار ياري رساند.
/پاورقي 1. لازم به ذكر است كه اين برنامه به طور خاص براي كساني كه امكان شركت در كلاسها و جلسات حفظ قرآن و بهره‌ مندي از توصيه‌هاي اساتيد و معلمان حفظ را ندارند پيشنهاد مي‌ شود. در صورت امكان شركت در كلاسهاي حفظ، اين توصيه‌ها و برنامه‌ها از سوي اساتيد و معلمان محترم به علاقمندان ارائه خواهد شد./
پيش از بيان اين برنامه، بد نيست بار ديگر به برخي از نكاتي كه در مطالب پيشين گفتيم اشاره‌اي داشته باشيم:
گفتيم كه براي آغاز كار حفظ، پيش از هر چيز بايد يك -مصحف حفظ- ـ با توجه به ويژگيهايي كه قبلاً بيان شد ـ تهيه كنيد.
پيشنهاد ما اين بود كه كار خود را از حفظ جزء سي‌ام (از سورة‌ ناس به سوره نبأ) آغاز كنيد و پس از آن به حفظ قرآن از ابتدا اقدام نماييد.
در ماههاي اول (دو تا سه ماه اول)، حجم محفوظات جديد شما در هر روز، از -نيم‌صفحه- تجاوز نكند. سپس اين ميزان را به يك صفحه افزايش دهيد و تا پايان هم به اين روند پايبند باشيد.
سعي كنيد همواره با يك برنامه معتدل پيش برويد. به اين منظور برنامه حفظ قسمتهاي جديد، تنها در 5 روز هفته انجام گيرد و دو روز ديگر (مثلاً پنجشنبه و جمعه) را به مرور و تثبيت محفوظات پيشين و استراحت و تفريحات سالم اختصاص دهيد.
نكته مهم ديگر كه به ويژه براي برنامه ‌ريزي و زمانبندي حفظ و مرور به شما كمك مي‌ كند اين است كه بدانيد: در اوايل كار حفظ، اختصاص دادن -يك ساعت- در شبانه‌ روز براي حفظ و مرور محفوظات كافي به نظر مي‌ رسد؛ اما به مرور زمان و با افزايش حجم محفوظات، بايد اين زمان را به تدريج افزايش دهيد و در نهايت به 2 ساعت در روز برسانيد. البته توجه داشته باشيد كه اين زمان (مثلاً دو ساعت) نبايد در يك نوبت لحاظ شود؛ بلكه سعي كنيد در چهار زمان نيم‌ ساعته كارهاي مربوط به حفظ و مرور روزانه خود را برنامه‌ ريزي كنيد.
/پاورقي 2. براي مثال، در آغاز روز نيم ‌ساعت را به حفظ مقطع جديد (و در صورت امكان مرور صفحاتي كه اخيراً‌ حفظ كرده‌ايد) اختصاص دهيد، پس از آن نيم ‌ساعت در ميانه روز (قبل يا بعد از نماز ظهر و عصر)، نيم ‌ساعت در اوايل شب (قبل يا بعد از نماز مغرب و عشاء) و نيم‌ ساعت پيش از خواب شبانه به مرور مقطعي كه تازه حفظ كرده‌ايد و نيز محفوظات گذشته بپردازيد./
به تجربه براي حافظان ثابت شده است كه همه آنها پس از خو گرفتن با حفظ قرآن، مي‌ توانند به راحتي و با توجه به ديگر مشغله‌ها و فعاليتهاي روزمره، براي حفظ خود نيز برنامه‌ ريزي كنند. بنابراين اگر در ابتدا كمي در اين كار با سختي مواجه شديد نگران نشويد و همواره به عنايات خداوند و كرامت قرآن دلگرم باشيد. اگر در چند ماه اول با سختيهاي حفظ قرآن مدارا كنيد، بي ‌ترديد پس از آن به راحتي و در كنار ديگر فعاليتهاي روزمره به كار حفظ و مرور محفوظات نيز خواهيد پرداخت.
حال فرض كنيم شما با توكل بر الطاف خداي مهربان و با توسل به معصومان (عليهم السلام)، عزم خود را جزم كرده‌ايد و مي‌ خواهيد ـ مثلاً ـ از ابتداي تابستان كار حفظ قرآن را شروع كنيد. بنابراين هدف شما در حال حاضر حفظ استوار و متقن جزء سي‌ام قرآن مجيد است. با توجه به اينكه تازه مي‌ خواهيد به حفظ قرآن بپردازيد و قبلاً سابقه انجام آن را نداشته‌ايد، پيشنهاد مي‌ كنيم نكات فوق را مدنظر داشته باشيد و با توجه به آنها كار خود را شروع كرده و ادامه دهيد. با رعايت نكات فوق شما مي‌ توانيد در طول حداكثر سه ماه، جزء سي‌ام را با كيفيتي مطلوب حفظ و ارائه كنيد.
/پاورقي 3. تصور نكنيد كه سه ماه زمان زيادي براي حفظ يك جزء است. باز هم تكرار مي‌ كنيم كه در حفظ قرآن -كيفيت- حرف اول و آخر را مي‌ زند. حفظ كردن حجم زيادي از قرآن در مدت‌ زماني اندك ممكن، اما كم‌ فايده است و مي‌ تواند پس از گذشت چند ماه موجب دلسردي شما شود (اتفاقي ناخوشايندي كه براي بسياري از مشتاقان حفظ قرآن افتاده است). ضمناً توجه داشته باشيد كه شما پس از اين سه ماه برنامه خود را تغيير مي‌ دهيد و خواهيد توانست به راحتي -يك صفحه- در روز حفظ كنيد و به اين ترتيب شما در هر ماه يك جزء را حفظ خواهيد كرد. اما توصيه مي‌ كنيم در گامهاي اول از عجله پرهيز كنيد./
شما مي‌ توانيد از برنامه پيشنهادي زير براي ماه اول فعاليت خود استفاده نماييد:
ماه
هفته
روز
حفظ جديد
مرور ميان‌ مدت
مرور بلند مدت
اول
اول
ش
ناس ـ فلق ـ توحيد
-----
-----
ي
مسد ـ نصر
محفوظات روز قبل
-----
د
كافرون ـ كوثر
محفوظات دو روز قبل
-----
س
ماعون ـ قريش
محفوظات سه روز قبل
-----
چ
فيل ـ همزه
محفوظات چهار روز قبل
-----
پ
-----
تثبيت محفوظات هفته
ج
-----
دوم
ش
عصر ـ تكاثر
محفوظات يك هفته اخير
محفوظات هفته اول
ي
قارعه
//
//
د
عاديات
//
//
س
زلزال
//
//
چ
بينه (1ـ5)
//
//
پ
-----
تثبيت محفوظات هفته
ج
-----
مرور همه محفوظات
سوم
ش
بينه (5 تا آخر)
محفوظات يك هفته اخير
محفوظات دو هفته اول
ي
قدر ـ تين
//
//
د
علق
//
//
س
انشراح ـ ضحي
//
//
چ
ليل
//
//
پ
-----
تثبيت محفوظات هفته
ج
-----
مرور همه محفوظات
چهارم
ش
شمس
محفوظات يك هفته اخير
محفوظات سه هفته اول
ي
بلد (1 تا 10)
//
//
د
بلد (11 تا آخر)
//
//
س
فجر (1 تا 16)
//
//
چ
فجر (17 تا آخر)
//
//
پ
-----
تثبيت محفوظات هفته
ج
-----
مرور همه محفوظات (نيم‌جزء دوم جزء سي)
در ضميمه (1) جدول حفظ جزء سي‌ام به طور كامل آمده است.

ياد آوري نكات مربوط به مرور محفوظات
پيشتر گفتيم كه مرور محفوظات بايد در سه مرحله انجام گيرد: در كوتاه‌ مدت، ميان ‌مدت و بلند مدت. -مرور در كوتاه‌ مدت- مربوط به روزهايي است كه شما قسمت جديدي را حفظ مي‌ كنيد.
/پاورقي 4. از اينرو در روزهايي كه برنامه‌اي براي حفظ قسمتهاي جديد نداريد (در برنامه ما روزهاي پنج‌ شنبه و جمعه) اين قسم مرور هم مطرح نمي ‌شود./
چنانچه قبلاً هم گفته‌ايم، لازم است قسمتهايي را كه جديداً حفظ مي‌ كنيد در همان روز، بين 10 تا 20 بار تكرار كنيد. اين ميزان تكرار براي يك مقطع -نيم‌صفحه‌اي- ـ البته در ماههاي اول كار ـ حداكثر يك ساعت زمان مي‌ برد. البته با گذشت زمان و انس گرفتن شما با حفظ قرآن، اين زمان كاهش خواهد يافت. شما مي‌ توانيد نيمي از اين تكرار را در ميانه روز و نيم ديگر را هنگام شب انجام دهيد.
-مرور در ميان ‌مدت- به اين معناست كه شما محفوظات هفته اخير خود را در روزهاي بعد، حداقل يك بار تكرار كنيد. انجام اين كار زمان چنداني نياز ندارد.
/پاورقي 5. بين 10 تا 15 دقيقه./
و بهتر است پيش از حفظ جديد (يعني در ابتداي روز) انجام شود.
-مرور در بلند مدت- هم مربوط به مرور دوره‌اي محفوظات است و برنامه‌ ريزي آن به حجم محفوظات حافظان بستگي دارد. براي مثال، حافظان 5 جزء و كمتر، در هفته بايد يك بار كل محفوظات خود را دوره كنند؛ حافظان 10 جزء هر روز نياز به مرور يك جزء از محفوظات گذشته خود دارند؛ اين ميزان براي حافظان 20 جزء، دو جزء در روز پيشنهاد مي‌ شود. حافظان كل هم ـ مشروط به عملي كردن برنامه تثبيت كلي محفوظات پس از اتمام حفظ كل قرآن ـ مي‌ توانند به مرور روزانه يك جزء بسنده كنند.
مي ‌توانيد در صورت تمايل از زمانبندي زير، براي حفظ و مرور روزانه خود استفاده كنيد:
/پاورقي 6. مجدداً يادآور مي‌ شويم كه اين برنامه صرفاً يك پيشنهاد و به منزله ارائه يك نمونه است. شما مي‌ توانيد به تناسب اوقات فراغت و فعاليتهاي ديگر زمانبندي دلخواه خود را تنظيم كنيد./
نيم ساعت در آغاز روز: مرور در ميان‌ مدت + حفظ مقطع جديد
نيم ‌ساعت در ميانه روز: مرور در كوتاه‌ مدت
نيم ‌ساعت در آغاز شب: (باقيمانده) مرور در كوتاه‌ مدت + (بخشي از) مرور در بلند مدت
نيم‌ ساعت در پايان شب: مرور در بلند‌ مدت