قاعده وَقف
گاه كسي كه قرآن مي خواند، در ميان قراتِ يك قطعه نياز به تنفّس دارد و ناچار مي شود كه درنگ كند. گاه نيز قاري به علامت وَقف و گاهي هم به آخرِ آيه قرآن مي رسد. در اين سه حالت، قاري درنگ مي نمايد و نَفَس خود را تازه مي كند و آن گاه خواندنِ قرآن را ادامه مي دهد. اين درنگ كردن و تازه ساختنِ نفس را وَقف مي گويند.

اقسام وقف
وقف بر چندگونه است، از جمله:
1. وقفِ بدون تغيير
2. وقفِ اِسْكان
3. وقفِ اِبْدال

1. وقفِ بدون تغيير
اگر در آخر كلمه اي حرف ساكن () و يا حرف مدّي (ا ي ُو) باشد، در هنگام وقف هيچ دگرگوني و تغييري در آن حرف پديد نمي آيد، و به همان صورت كه هست خوانده مي شود، به اين ترتيب:
عَبَدْتُمْ در حال وقف نيز خوانده مي شود: عَبَدْتُمْ.
مالَها در حال وقف نيز خوانده مي شود: مالَها.
عِبادي در حال وقف نيز خوانده مي شود: عِبادي.
رابِطُوا در حال وقف نيز خوانده مي شود: رابِطُوا.

2. وقفِ اِسْكان
الف. اسكان يعني -ساكن كردن-. اگر حرف آخر كلمه اي داراي حركت كوتاه ( ، ، ) باشد، در هنگام وقف، ساكن () مي شود، به اين ترتيب:
خَلَقَ در حال وقف خوانده مي شود: خَلَقْ.
فِي الْعُقَدِدر حال وقف خوانده مي شود: فِي الْعُقَدْ.
نَسْتَعينُ در حال وقف خوانده مي شود: نَسْتَعينْ.

تذكّر
اگر حرف آخرِ كلمه اي ها ضمير (ه، ه) باشد، در هنگام وقف، ساكن () مي شود، به اين ترتيب:
بِهِ در حال وقف خوانده مي شود: بِهْ.
عِبادِهِ در حال وقف خوانده مي شود: عِبادِهْ.
لَهُ در حال وقف خوانده مي شود: لَهْ.
أَمَرَهُ در حال وقف خوانده مي شود: أَمَرَهْ.
اگر حرف آخرِ كلمه اي مُشَدَّد () باشد، در هنگام وقف ساكن مي گردد، ولي با قدري شدّت خوانده مي شود،

مثلاً:
مِنَ الْغَمِّ در حال وقف خوانده مي شود: مِنَ الْغَمّْ - ميم با شدّت خوانده مي شود.-
اگر در آخر كلمه اي يا مفتوح (ي) قرار گيرد و حرف پيش از آن مكسور باشد، در هنگام وقف، يا مفتوح ساكن مي شود، به اين ترتيب:
هِي در حال وقف خوانده مي شود: هِي ر هي.
عِبادِي در حال وقف خوانده مي شود: عِبادِي ر عِبادي.
اگر در آخر كلمه اي واو مفتوح (وَ) قرار گيرد و حرف پيش از آن مضموم باشد، در هنگام وقف، واو مفتوح ساكن مي شود، به اين ترتيب:

هُوَ در حال وقف خوانده مي شود:هُوْ ر هُو.
أَنْ يَعْفُوَ در حال وقف خوانده مي شود: أَنْ يَعْفُوْ ر أَنْ يَعْفُو.
ب. اگر حرف آخر كلمه اي داراي تنوين جرّ () يا تنوين رفع () باشد، در هنگام وقف، ساكن () مي گردد و تنوينِ آن حذف مي شود، به اين ترتيب:
مَسَد در حال وقف خوانده مي شود: مَسَدْ.
أَحَدٌ در حال وقف خوانده مي شود: أَحَدْ.

3. وقفِ اِبْدال
الف. ابدال يعني - تبديل كردن-. اگر حرف آخرِ كلمه اي تا گِرد (ة ة) باشد، در هنگام وقف، به ها ساكن (هْ هْ) تبديل مي شود، به اين ترتيب:
صَلوةَ در حال وقف خوانده مي شود: صَلوهْ.
فِي الْحُطَمَةِ در حال وقف خوانده مي شود: فِي الْحُطَمَهْ.
مُوقَدَةُ در حال وقف خوانده مي شود: مُوقَدَهْ.
واحِدَةً در حال وقف خوانده مي شود: واحِدَهْ.
لُمَزَة در حال وقف خوانده مي شود: لُمَزَهْ.
مُؤْصَدَةٌ در حال وقف خوانده مي شود: مُؤْصَدَهْ.
ب. اگر در آخر كلمه اي تنوين نصب () باشد، در هنگام وقف، تنوين حذف مي شود و به الف مدّي (ا) تبديل مي گردد، به اين ترتيب:
أَفْواجًادر حال وقف خوانده مي شود: أَفْواجا.
سَما در حال وقف خوانده مي شود: سَماا.
هُدًي در حال وقف خوانده مي شود: هُدا (هُدي).
مُسَمًّي در حال وقف خوانده مي شود: مُسَمّا (مُسَمّي) - ميم با تشديد خوانده مي شود-

علامت هاي وقف
معمولاً موارد و جاهاي وقف را با نشانه هايي مشخّص و معيّن مي كنند. اين نشانه ها را - علامت هاي وقف- مي نامند. برخي از اين علامت ها چنين اند:
م (وقفِ لازم): بايد وقف كرد.
لا (وقفِ ممنوع): نبايد وقف كرد، مگر اينكه در آخر آيه باشد.
ج (وقفِ جايز): هم مي توان وقف كرد و هم مي توان وصل نمود.
قلي: مي توان وصل كرد، امّا وقف بهتر از وصل است.
ط (وقفِ مُطلَق): مي توان وصل كرد، امّا وقف بهتر از وصل است.
صلي: مي توان وقف كرد، امّا وصل بهتر از وقف است.
ز (وقفِ مُجَوَّز): مي توان وقف كرد، امّا وصل بهتر از وقف است.
ص (وقفِ مُرَخَّص): تنها هنگامي مي توان وقف كرد كه قاري به تنفّسِ تازه نيازمند باشد.
(وقفِ مُعانَقَه يا مُراقَبَه): مي توان تنها در يكي از دو جا وقف كرد و نه در هر دو جا.

پرسش:
1. - وقف- به چه كاري مي گويند؟
2. سه گونه وقف را نام ببريد.
3. اگر در آخر كلمه اي، حرف ساكن و يا حرف مدّي باشد، در هنگام وقف، چگونه خوانده مي شود؟
4. اگر حرف آخر كلمه اي، داراي حركت كوتاه باشد، در حال وقف، چگونه خوانده مي شود؟
5. اگر حرف آخر كلمه اي ها ضمير باشد، به هنگام وقف، چگونه خوانده مي شود؟
6. اگر حرف آخر كلمه اي مشدّد باشد، در حال وقف، چگونه خوانده مي شود؟
7. اگر در آخر كلمه اي يا مفتوح قرار گيرد و حرف پيش از آن مكسور باشد، به هنگام وقف، چگونه خوانده مي شود؟
8. اگر در آخر كلمه اي واو مفتوح قرار گيرد و حرف پيش از آن مضموم باشد، در حال وقف، چگونه خوانده مي شود؟
9. اگر حرف آخر كلمه اي داراي - تنوين جرّ- يا - تنوين رفع- باشد، در هنگام وقف، چه مي شود؟
10. اگر حرف آخر كلمه اي تا گرد باشد، در حال وقف، چه مي شود؟
11. اگر در آخر كلمه اي - تنوين نصب- باشد، در هنگام وقف، چه مي شود؟
12. -علامت هاي وقف- براي مشخّص كردن چه چيزي به كار مي روند؟
13. علامت هاي وقف كدامند و هر يك از آن ها نشانه چيست؟

تمرين:
چهارده كلمه زير را در حال وقف بخوانيد:
كَسَبَ وَالْعَصْرِ أَعْبُدُ وَانْحَرْ تَبَّ تَوّابًا أَمْر لَشَهيدٌ مُمَدَّدَة هاوِيَةٌ أَفْئِدَةِ أَثْقالَها جَنَّتي هاجَرُوا.