فصل اول
مقدمه
کلام در زبان عرب از بيست و هشت حرف تشکيل مى شود. و براى پيدا کردن مخرج هر يک از آنها بايد آن حرف را ساکن نموده و يک همزه مفتوحه بر سر آن بگذاريم مثلاً ب و ت را ميگوئيم أب و أت با اين عمل مخرج ب و ت معلوم مى شود. اين بيست و هشت حرف از چهار موضع و هفده محل خارج مى گردند:
موضع اول: حلق که داراى سه محل و شش حرف مي باشد.
موضع دوم: زبان که داراى دو محل و دو حرف مي باشد.
موضع سوم: دهان که داراى هشت محل و شانزده حرف مي باشد.
موضع چهارم: لب که داراى چهار محل و چهار حرف مي باشد.
اينک شرح آنها: گفتيم حلق داراى سه محل مي باشد. از انتهاى حلق شروع کنيم.
اول محل هـ و ء و در وسط حلق محل ح و ع و نزديک به دهان محل خ و غ مى باشد. و براى آنکه بيشتر در ذهن بماند به اين شعر توجه فرمائيد:
حرف حلقى شش بود اى نور عين
ها و همزه حا و عين و خا و غين
موضع دوم: زبان کوچک که مخرج ق ک مي باشد.
موضع سوم: دهان را گفتيم که داراى هشت محل و شانزده حرف مي باشد.
محل اول: (ج ـ ش ـ ى) اين سه حرف را شجرى گويند چون در موقع تلفظ دهان باز مى شود.
محل دوم: (ض) براى اداء حرف ضاد بايد تمام طول کنار زبان بطور طبيعى به کنار دندانهاى پهلو تماس گيرد.
محل سوم: (ل) براى اداء لام تمام سر زبان با پشت لثه بالا تماس مى گيرد.
محل چهارم: (ن) براى اداء نون هم تمام سر زبان با پشت دندانها و لثه بالا تماس مي گيرد.
محل پنجم: (ر) براى اداء حرف (راء) تمام سر زبان با پشت لثه بالا بطورى که نچسبد بلکه با آن مماس قرار گيرد.
محل ششم: (ز، س، ص) براى اداء اين سه حرف از سر زبان با پشت دندانهاى ثناياى بالا ولى نمى چسبد.
محل هفتم: (ث، ذ، ظ) باز هم از سر زبان با پشت دندانهاى بالا ولى نمى چسبد.
محل هشتم: (ت، د، ط) كه اين سه حرف هم از پهناى سر زبان با پشت دندانهاى بالا اداء مى شود.
موضع چهارم: موضع لب مي باشد و آن داراى چهار محل و چهار حرف مي باشد.
محل اول: (ف) که مخرج آن از تيزى دندانهاى ثناياى بالا با شکم لب زيرين مى باشد.
محل دوم: (ب) مخرج آن ترى هر دو لب هنگامى که بر روى هم گذارده شوند مى باشد.
محل سوم: (م) و مخرج آن خشکى هر دو لب هنگامى که بر روى هم گذارده مى شوند.
محل چهارم (و) مخرج آن از ميان دو لب ولى بهم نخورد.