مقدمه (نون ساکن)
در اين بخش احكام مربوط به نون ساكن و تنوين مورد بحث قرار مي گيرد.
نون ساكن: حرف نون بدون مصوت يا حركت که در حالت قرائت و وقف يکي بوده، مي تواند در کلماتي چون اسم، فعل، حروف و نيز در ميان يا پايان كلمات قرار گيرد.
تنوين: نون ساكن اضافي است که در تلفظ پايان اسم در حالت وصل آمده و از لحاظ خطي و هنگام وقف از آن جدا مي شود. تنوين در افعال و حروف قرار نمي گيرد. تنوين از لحاظ نوشتاري با دو ضمه، فتحه يا كسره نشان داده مي شود.
احكام نون ساكن و تنوين: داراي اين چهار حكم مي باشند: اظهار، ادغام، اقلاب و اخفا.
اين احكام چهارگانه همان صفات حرف نون عارضي هستند که در حالت سكون بدان ها متصف مي شود (و تنوين نيز اين صفات را مي پذيرد).
تذکر: ممکن است براي جلوگيري از التقا دو ساكن به نون ساکن مصوتي افزوده گردد و در اين حالت احكام اين بخش بر آن صادق نخواهد بود. مانند اين آيه: ?مِنَ الَّذِينَ آمَنُواْ? (بقره 212) (مثال اول).
ممکن است در حالت التقا ساكنين، تنوين مصوت کسره را بپذيرد، مثل:
- ?جَنَّاتِ عَدْنٍ الَّتِي? (مريم 61) (مثال دوم) که چنين خوانده مي شود: (عَدْنِنِلَّتي)

اظهار
معني: بيان، آشکار ساختن.
اصطلاحاً: تلفظ هر حرفي از مخرخ ويژه اش بدون افزايش غنه ي حرف آشکار شده مي باشد. بنابراين بايستي در اين حالت نون ساكن يا تنوين از حرف بعدشان بدون ايستادن (سکت) بر آن جدا شود.
حروف آن: اگر بعد از نون ساكن يا تنوين يکي از حروف ششگانه ي حلق بيايد اظهار مي شوند. حروف حلق: همزه، ها، عين، حا، غين و خا (ه ع ح غ خ). اين حروف، حرف هاي آغازين واژه هاي اين عبارت هستند: أخي هاك علما حازه غير خاسر.
ممکن است اظهار نون ساكن در يک كلمه ي واحد يا در دو كلمه واقع گردد. اما اظهار تنوين قطعاً در ميان دو کلمه حادث مي شود.

نمونه ها:
- نون ساكن با همزه
?وَمَنْ أَعْرَضَ عَن ذِكْرِي? (طه 124) (مثال اول)
- تنوين به همراه همزه
?وَجَنَّاتٍ أَلْفَافاً? (نبأ 16) (مثال دوم)
- نون ساكن و ها
?وَمِنْهُمْ دُونَ ذَلِكَ? (اعراف 168) (مثال سوم)
?وَهُمْ يَنْهَوْنَ عَنْهُ وَيَنْأَوْنَ عَنْهُ? (انعام 26) (مثال چهارم) در اين مثال، التقا نون ساكن با حرف ها در كلمه ي يَنْهَوْنَ و نيز برخورد ديگر با همزه در كلمه ي وَيَنْأَوْنَ، را مي بينيد که در هر دو حالت لازم است حرف نون اظهار شود.
- تنوين و ها
?وَلِكُلِّ قَوْمٍ هَادٍ? (رعد 7) (مثال پنجم)
- نون ساكن و عين
?مَّا لَهُم مِّنَ اللّهِ مِنْ عَاصِمٍ? (يونس 27) (مثال ششم)
- تنوين و عين
?وَهُوَ بِكُلِّ شَيْ عَلِيمٌ? (بقره 29) (مثال هفتم)
- نون ساكن و حا
?وَكَانُواْ يَنْحِتُونَ مِنَ الْجِبَالِ بُيُوتاً آمِنِينَ? (حجر 82) (مثال هشتم)
- تنوين و حا
?إِنَّ اللّهَ عَزِيزٌ حَكِيمٌ? (بقرة 220) (مثال نهم)
- نون ساكن و غين
?وَلَا طَعَامٌ إِلَّا مِنْ غِسْلِينٍ? (حاقة 36) (مثال دهم)
- تنوين و غين
?إِنَّ اللّهَ كَانَ عَفُوّاً غَفُوراً? (نسا 43) (مثال يازدهم)
- نون ساكن با حرف خا
?وَإِنَّ مِنْهَا لَمَا يَهْبِطُ مِنْ خَشْيَةِ اللّهِ? (بقره 74) (مثال دوازدهم)
- تنوين با حرف خا
?فَمَن يَعْمَلْ مِثْقَالَ ذَرَّةٍ خَيْراً يَرَهُ? (زلزله 7) (مثال سيزدهم)

احكام ادغام
ادغام با غنه
ادغام بدون غنه
استثناها
تعريف: تعريف ادغام در بخش قبلي توضيح داده شده است.
حروف آن: نون ساكن و تنوين در شش حرف گردآمده در کلمه ي (يرملون) ادغام مي شوند.
انواع آن: دو نوع مي باشد؛ ادغام با غنه و ادغام بدون غنه.

ادغام باغنه
ادغام غنه دار امکان دارد با آمدن يکي از حروف كلمه ي (ينمو) بعد از نون ساكن يا تنوين.
اين نوع ادغام بر دو نوع است: ادغام كامل غنه دار، و ادغام ناقص غنه دار.
ادغام كامل غنه دار: براي دو حرف ميم و نون. غنه ي باقي مانده هنگام ادغام نون ساكن يا تنوين در اين دو حرف مربوط به حرف ادغام شده در آن ها بوده و براي همين اين ادغام، كامل خوانده مي شود. مثال:
- نون ساكن با نون
?وَإِثْمُهُمَا أَكْبَرُ مِن نَّفْعِهِمَا? (بقره 219) (مثال اول)
- تنوين با نون
?وُجُوهٌ يَوْمَئِذٍ نَّاعِمَةٌ? (غاشيه 8) (مثال دوم)
- نون ساكن با ميم
?وَيُسْقَى مِن مَّا صَدِيدٍ? (ابراهيم 16) (مثال سوم)
- تنوين با ميم
?وَلَيَكُوناً مِّنَ الصَّاغِرِينَ? (يوسف 32) (مثال چهارم) اين نون تأكيد مي باشد و نه تنوين ولي در ادغام حكم تنوين را مي گيرد.
توجه: هنگام ادغام با غنه بايد مد آن به اندازه ي دو حركت کشيده شود، همانطور که در بخش مدها شرح داده شده است.
ادغام ناقص با غنه: دو حرف؛ واو و يا. ادغام را ناقص مي خوانيم چرا که غنه ي به جا مانده صفت حرف ادغام شده است. مثال:
- نون ساكن و تنوين با واو
?وَمَا لَكُم مِّن دُونِ اللّهِ مِن وَلِيٍّ وَلاَ نَصِيرٍ? (بقره 107) (مثال پنجم) در اين مثال ادغام نون ساكن در واو در کلمه ي ?مِن وَلِيٍّ? و ادغام تنوين در واو در کلمه ي?وَلِيٍّ وَلاَ? را مي بينيد.
- نون ساكن و تنوين با يا
?فَمَن يَعْمَلْ مِثْقَالَ ذَرَّةٍ خَيْراً يَرَهُ? (زلزله 7) (مثال ششم) در اين مثال، نون ساكن در يا ادغام شده در كلمه ي ?فَمَن يَعْمَلْ? و نيز تنوين در يا ادغام شده است ?خَيْراً يَرَهُ?.

ادغام بدون غنه
ادغام بدون غنه در حالتي پيش مي آيد که بعد از نون ساكن يا تنوين، لام يا را بيايد. ادغام نون ساكن و تنوين در اين دو حرف ادغام كامل است.
- نون ساكن با لام
?وَيُؤْتِ مِن لَّدُنْهُ أَجْراً عَظِيماً? (نسا 40) (مثال هفتم)
- تنوين با لام
?هُدًى لِّلْمُتَّقِينَ? (بقره 2) (مثال هشتم)
- نون ساكن با را
?أُوْلَئِكَ عَلَى هُدًى مِّن رَّبِّهِمْ? (بقره 5) (مثال نهم)
- تنوين با را
?إِنَّ اللّهَ غَفُورٌ رَّحِيمٌ? (بقره 173) (مثال دهم)

اقلاب
معني لغوي: تغيير چيزي از حالت اوليه اش.
اصطلاحاً: تبديل نون ساكن يا تنوين به ميم با اخفا و با غنه، چنانچه بعد از آن حرف با باشد.
اخفا ميم تبديل يافته از نون با ايجاد شکاف کوچکي در ميان لب ها و فشار نياوردن آن ها بر هم پديد مي آيد. همچنين بايد غنه ي بعد از اقلاب را به ميزان دو حركت کشيد.
مثال ها: ممکن است اقلاب در يک كلمه يا در دو کلمه ي مجزا واقع شود.
- ?أَلَمْ تَرَ إِلَى الْمَلإِ مِن بَنِي إِسْرَائِيلَ مِن بَعْدِ مُوسَى? (بقره 246)

اخفا
معني لغوي: پنهان داشتن.
اصطلاحاً: تلفظ نون ساكن يا تنوين به گونه اي مابين اظهار و ادغام، با ماندن غنه در حرف مخفي.
حروف آن: پانزده حرف گرد آمده در حروف آغازين کلمات بيت زير:
صف ذا ثنا كم جاد شخص قد سما
دم طيبا زد في تقى ضع ظالما
أدا اخفا: هنگام اخفا نون ساكن يا تنوين، مخرج نون از نوک زبان (با لثه ي دندان هاي بالا) به نزديکي مخرج حرف اخفا تغيير مي يابد. يعني آنکه قاري بايد نوک زبانش را کمي از لثه ي دندان هاي بالا دورتر دارد.
همچنين ميزان مد غنه بايستي دو حركت باشد، و آن را - يعني غنه را- تفخيم کرد اگر حرف اخفا، مفخم بود. مانند: ?إِنَّهُ كَانَ مَنْصُوراً? (اسرا 33) (مثال اول) و ترقيق نمود اگر حرف اخفا مرقق بود، مثل ?إِنَّ لَدَيْنَا أَنكَالاً وَجَحِيماً? (مزمل 12) (مثال دوم).
بايد از تبديل غنه به حرف مد پرهيز نمود، مانند تلفظ كلمه ي - كنتم- به اين نحو: - كونتم- که اشتباه مي باشد.