ادغام
معناي ادغام
ادغام در لغت، (مترادف كلمة - ادخال) به معناي -داخل نمودن- مي ‌باشد، و در اصطلاح، عبارت است از - داخل كردن حرفي در حرف ديگر به طوري كه اثري از حرف اوّل - مُدْغَمْ- باقي نماند و حرف دوم - مُدْغَمٌ فيه- مشدّد شود-، مانند:
(قَدْ دَخَلُوا) كه دال (قَدْ) در دال (دَخَلُوا) ادغام شده و آن را (قَدَّ خَلُوا) مي ‌خوانيم.
چنانچه مُدغَم و مُدغَمٌ فيه مثل هم نباشند، نخست مدغم را تبديل به حرف دوّم نموده و سپس ادغام مي ‌كنيم، مانند - قُلْ رَبِّ- كه ابتدا -لام- را تبديل به - راء- و بعد در -راء- دوم ادغام مي ‌نماييم و - قُرَّبِّ- مي ‌خوانيم.

فايده ادغام
فايدة ادغام - سهولت در تلفّظ- مي ‌باشد، يعني اگر حرفي يك بار تلفّظ و بلافاصله همان حرف يا حرف همجنس آن تكرار شود، اين حالت براي دستگاه تكلّم سنگين خواهد بود، با بهره ‌گيري از قاعدة ادغام اين سنگيني برطرف مي ‌شود.

انواع سه ‌گانة ادغام و موارد آنها در قرآن
1. ادغام متماثلين: در دو حرفي است كه مثل يكديگر باشند (تكرار يك حرف) و ادغام آنها لازم است چه در يك كلمه باشند و چه در دو كلمه، مانند:
يُدْرِكْكُمْ ـ قُلْ لَهُمْ كه خوانده مي ‌شود يُدْرِكُّمْ ـ قُلَّهُمَ

2. ادغام متجانسين: زماني است كه دو حرف هم مخرج (حروفي كه از يك محّل تلفّظ شوند) كنار يكديگر واقع شوند، خواه در يك كلمه و خواه در دو كلمه، ادغام آنها نيز لازم است.
ادغام متجانسين در قرآن مجيد، تنها در موارد هفتگانة ذيل پيش آمده است.
1. مدغم -طاء- مدغم فيه - تاء-، مانند: بَسَطْتَ (بَسَطتَ).
2. مدغم -تاء- مدغم فيه - طاء-، مانند: قالَتْ طآئِفَةٌ (قالَطّآئِفَةٌ).
3. مدغم -دال- مدغم فيه - تاء-، مانند: عَبَدْتُمْ (عَبَتَّمْ).
4. مدغم -تاء- مدغم فيه - دال-، مانند: اُجيبَتْ دَعْوَتُكُما (اُجيبَدَّ عْوَتُكُما).
5. مدغم -ذال- مدغم فيه - ثاء-، مانند: اِذْظَلَمُوا (اظَّلَمُوا).
6. مدغم -ثاء- مدغم فيه - ذال-، مانند: يَلْهَثْ ذلِكَ (يَلْهَذّلِكَ).
7. مدغم -باء- مدغم فيه - ميم-، مانند: اِرْكَبْ مَعَنا (اِرْكَمَّعَنا).
در مورد اوّل بايد دقّت شود كه حالت درشتي و پُري حرف طاء باقي ماند.
/پاورقي 1. توضيح بيشتر آن خواهد آمد./
در مورد ششم و هفتم بدون ادغام نيز خوانده مي ‌شوند و بجز دو مثال ذكر شده، نمونة ديگري در قرآن وجود ندارد.
/پاورقي 2. سورة اعراف، آيه 176 و سورة هود آيه 42./

3. ادغام متقابلين: در حروفي جريان دارد كه يا مخرجشان نزديك بهم باشد و يا در بيشتر صفات متحد باشند، رعايت آنها تنها در دو مورد لازم است و در ساير موارد - حَفْص- ادغام نكرده است.
1. لام ساكنه در حرف راء، مانند:
قُلْ رَبِّ (قُرَّبِّ) ـ بَلْ رَبُّكُمْ (بَرَّبُّكُمْ)
2. قاف ساكنه در حرف كاف، كه در قرآن فقط يك مورد و در كلمة (اَلَمْ نَخْلُقْكُمْ) پيش آمده و آن را (اَلَمْ نَحْلُكُّمْ) مي ‌خوانيم.
/پاورقي 3. سورة مرسلات، آيه 20./
نحوة علامت‌گذاري حروفي كه در هم ادغام شده
در كتابت بعضي از قرآنها، مواردي كه بايد حرف مدغم، كاملاً در حرف دوم ادغام شود و هيچ اثري از آن در كلام باقي نماند (ادغام كامل) براي راهنمايي قاري قرآن، حرف مدغم را كه در اصل ساكن است بدون علامت سكون و حرف مدغم فيه را با علامت تشديد مشخّص كرده‌اند، به اين نحو:
قُلْ لَهُمْ (قُل لَّهُمْ) ـ قالَتْ طآئِفَةٌ (قالَت طّآئِفَةٌ)
اِذْ ظَلَمُوا (اِذ ظَّلَمُوا) ـ قُلْ رَبِّ (قُل رَّبِّ)
و در مواردي كه صفتي از صفات مدغم باقي بماند و مدغم به طور كلّي از ميان نرود (ادغام ناقص) براي راهنمايي قاري، حرف مدغم را بدون علامت سكون و حرف مدغم فيه را نيز بدون علامت تشديد مشخّص كرده‌اند، به اين نحو:
تمرين:
رَبِحَتْ تِجارَتُهُمْ ـ اَقُلْ لَكُمْ ـ تَسْتَطِعْ عَلَيْهِ ـ يُدْرِكْكُمْ ـ ‌فَاضْرِبْ بِهِ ـ يَلْهَثْ ذلِكَ ـ قَدْتَبَيَّنَ ـ اِرْكَبْ مَعَنا ـ يُوَجِّهْهُ ـ عَبَدْتُمْ ـ قالَتْ طآئِفُةٌ ـ بَسَطْتَ ـ اُجيبَتْ دَعْوَتُكُما ـ فَرَّطْتُمْ ـ بَلْ رَبُّكُمْ ـ اَلَمْ نَخْلُقْكُمْ ـ اَحَطْتُ ـ اِذْ ظَلَمْتُمْ ـ فَرَّطْتُ ـ اّثْقَلَتْ ـ دَعَوَا اللهَ ـ وَدَّتْ طآئِفَةٌ ـ لَقَدْ تابَ ـ قُلْ رَبِّ ـ اِذْ ظَلَمُوا